Χρονικά παράδοξα

Το ταξίδι στο χρόνο αποτελεί μια φαντασίωση πολλών ανθρώπων, ιδίως αυτών που ασχολούνται ένθερμα με την επιστημονική φαντασία ή την εναλλακτική ιστορία. Επίσης, αποτελεί κι ένα πολύ σοβαρό πεδίο μελέτης (με ισχυρές αντικρουόμενες απόψεις) για τους επιστήμονες - φυσικούς και μηχανικούς – και φιλοσόφους, οι οποίοι προσπαθούν να εντοπίσουν αν είναι δυνατό να συμβεί και υπό ποιες προϋποθέσεις, καθώς και τρόπους για την επίτευξή του. Όσον αφορά τη θεωρητική πλευρά του ζητήματος, δηλαδή αν οι φυσικοί νόμοι επιτρέπουν την πραγματοποίηση ενός τέτοιου ταξιδιού, ένας σημαντικός λόγος που ενισχύει την άποψη που θέλει το ταξίδι στο χρόνο να είναι αδύνατο είναι τα χρονικά παράδοξα. Ο όρος είναι γνωστός σε πολλούς, αλλά ας δούμε αναλυτικότερα ποια ακριβώς είναι αυτά.

Το παράδοξο του παππού: Πρόκειται για το γνωστότερο παράδοξο και είναι αυτό που συμβαίνει όταν τροποποιείς το παρελθόν με τέτοιο τρόπο ώστε να αδυνατεί να συμβεί το παρόν. Το παράδοξο αυτό μας λέει πως πηγαίνεις πίσω στο παρελθόν και σκοτώνεις τον παππού σου (ή τον πατέρα σου). Επομένως καθιστάς αδύνατη την ύπαρξή σου, άρα και το ταξίδι σου στο χρόνο, που όμως αν δε συμβεί τότε ο παππούς σου δεν σκοτώθηκε, επομένως γεννιέσαι, άρα ταξιδεύεις στο χρόνο και τον σκοτώνεις κ.ο.κ.

Το παράδοξο αυτό έχει χρησιμοποιηθεί στην πασίγνωστη ταινία “Επιστροφή στο μέλλον”, όπου ο Μάρτι ταξιδεύει στο παρελθόν και συναντά τη μητέρα του σε νεαρή ηλικία, η οποία αρχίζει να τον ερωτεύεται, με κίνδυνο να μην παντρευτεί τον πατέρα του κι έτσι ο ίδιος να μη γεννηθεί ποτέ!

Επίσης, στην τηλεοπτική σειρά Lost, στο επεισόδιο “He’s Our You”, ο Σαγίντ προσπαθεί να σκοτώσει τον Μπεν σε νεαρή ηλικία, εφόσον γνωρίζει τι πρόκειται να συμβεί. Με τον τρόπο αυτό θέλει ν' αλλάξει το παρόν που γνωρίζει, το οποίο -βεβαίως- αν συνέβαινε θα οδηγούσε σε παράδοξο. Τελικά, μάλλον η πράξη του αυτή δημιουργεί με κάποιο τρόπο το παρόν που ήδη γνωρίζει, οπότε και η θεωρία του Νόβικοφ (που θα παρουσιαστεί στη συνέχεια) φαίνεται να ερμηνεύει τα γεγονότα (αν και τίποτα δεν είναι σίγουρο στο “Lost” μέχρι -ελπίζουμε- να ολοκληρωθεί).

Το παράδοξο της πληροφορίας: Αυτό το παράδοξο αναφέρεται σε πληροφορίες που λαμβάνουμε απ' το μέλλον και που δεν έχουν προέλευση. Για παράδειγμα, κάποιος φτιάχνει μια χρονομηχανή και ταξιδεύει στο παρελθόν, συναντά τον εαυτό του και του αποκαλύπτει τον τρόπο κατασκευής της. Επομένως, η χρονομηχανή φτιάχνεται κατόπιν της γνώσης του μελλοντικού εαυτού του κατασκευαστή, η οποία γνώση -τελικά- δεν προέρχεται από πουθενά, άρα δεν είναι δυνατό να υπάρχει.

Στην ταινία “Εξολοθρευτής” γίνεται αναφορά σ' αυτό το παράδοξο, εφόσον οι επιστήμονες δημιουργούν ρομπότ, μελετώντας το μικροτσίπ ενός εξ αυτών, το οποίο έχει έρθει απ' το μέλλον.

Το παράδοξο του Μπίλκερ: Αυτό το παράδοξο αναφέρεται σε κάποιον, ο οποίος ταξιδεύει στο μέλλον και μαθαίνει κάτι που πρόκειται να συμβεί, π.χ. ότι θα κερδίσει το λαχείο. Γυρνώντας πίσω στο παρόν, αποφασίζει να μην αγοράσει κανένα λαχείο για την υπόλοιπη ζωή του, επομένως καθιστά αδύνατο το μέλλον.

Για παράδειγμα, στη νέα τηλεοπτική σειρά “Flash Forward” που προβάλλεται φέτος στις Η.Π.Α. και βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Καναδού συγγραφέα Robert Sawyer, έπειτα από ένα παράξενο “blackout” που παθαίνουν σχεδόν όλοι οι άνθρωποι, έχουν αναμνήσεις απ’ το μέλλον. Η σειρά εξελίσσεται με τους πρωταγωνιστές να ενεργούν βάση όσων «γνωρίζουν» απ’ το μέλλον (παράδοξο της πληροφορίας), προσπαθώντας να το πραγματοποιήσουν ή να το αναιρέσουν (παράδοξο του Μπίλκερ). Τελικά, το μέλλον είναι προδιαγεγραμμένο ή ανοιχτό σε όλες τις πιθανότητες;

Το σεξουαλικό παράδοξο: Το παράδοξο αυτό μας λέει -με λίγα λόγια- ότι γίνεσαι πατέρας του εαυτού σου, πράγμα βιολογικά αδύνατο.

Ο βρετανός φιλόσοφος Τζόναθαν Χάρισον έγραψε μια ιστορία (Jocasta's Crime) όπου ο πρωταγωνιστής γίνεται πατέρας του εαυτού του και μάλιστα τον τρώει! Δημοσιεύτηκε το 1979 στο περιοδικό Analysis, όπου κάποιος αναγνώστης εντόπισε το βιολογικό παράδοξο της ύπαρξης ενός ατόμου, το οποίο έχει ταυτόχρονα το ίδιο DNA με τον πατέρα του, αλλά και το μισό απ' τη μητέρα του! (Μπορείτε να διαβάσετε την ιστορία εδώ.)

Ο Ρόμπερτ Χάινλαιν έχει γράψει ένα πολύ ωραίο διήγημα με τίτλο "All You Zombies", στο οποίο καταλαβαίνουμε ότι οι πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι τελικά ένα και μόνο άτομο, το οποίο είναι ταυτόχρονα μάνα, πατέρας, κόρη και γιος του εαυτού του! Στην ιστορία αυτή, ο Χάινλαιν σχεδόν καταφέρνει ν' αποφύγει το σεξουαλικό παράδοξο, αλλά και πάλι εντοπίζεται από κάποιον προσεκτικό αναγνώστη.

* * *

Τα χρονικά παράδοξα αναιρούνται με κάποιες παραδοχές. Δύο είναι οι επικρατέστερες θεωρίες σήμερα - εφόσον, βεβαίως, υποθέσουμε ότι είναι εφικτό το ταξίδι στο χρόνο.

Η πρώτη είναι η άποψη που υποστηρίζει ο Ρώσος κοσμολόγος Ιγκόρ Νόβικοφ, η οποία μας λέει ότι δρούμε αναγκαστικά με τέτοιο τρόπο ώστε να μη δημιουργούνται παράδοξα. Αν π.χ. ταξιδέψουμε στο παρελθόν και προσπαθήσουμε να σκοτώσουμε τους γονείς μας, “κάτι” θα μας αποτρέψει απ' το να το καταφέρουμε. Πολλοί μπορεί να υποθέσουν ότι ο Νόβικοφ μιλά για κάποια “θεϊκή παρέμβαση”, αλλά ο ίδιος ισχυρίζεται ότι πρόκειται για κάποιον -άγνωστο μέχρι στιγμής- φυσικό νόμο. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει: «Ένας τέτοιος περιορισμός στην ελεύθερη βούληση μπορεί να είναι ασυνήθιστος και μυστηριώδης, δεν είναι όμως χωρίς προηγούμενο. Για παράδειγμα, μπορεί η βούλησή μου να είναι να περπατήσω στο ταβάνι χωρίς μηχανική υποστήριξη. Υπάρχει, όμως, ο νόμος της βαρύτητας που με εμποδίζει. Αν το επιχειρήσω θα πέσω, άρα υπάρχουν περιορισμοί στην ελεύθερη βούληση.» (Stehen W. Hawking, Kip S. Thorne, Igor D. Novikov, Timothy Ferris, Alan Lightman, The Future of Spacetime)

Όπως αναφέρει, όμως, κι ο Μίκιο Κάκου στο βιβλίο του Παράλληλοι Κόσμοι (Michio Kaku, Parallel Worlds), τα χρονικά παράδοξα μπορούν να συμβούν ακόμη και με άψυχη ύλη (όπου δεν τίθεται το θέμα της ελεύθερης βούλησης). «Ας υποθέσουμε», γράφει, «ότι το 330 π.Χ., λίγο πριν τη μάχη του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τον Δαρείο Γ' της Περσίας, στέλνουμε στο παρελθόν πολυβόλα συνοδευόμενα από αναλυτικές οδηγίες χρήσης. Δυνητικά, κάτι τέτοιο θα μπορούσε ν’ αλλάξει εντελώς τη μεταγενέστερη ευρωπαϊκή ιστορία.»

Είναι σχεδόν προφανές ότι η παραμικρή διατάραξη του παρελθόντος προκαλεί αναπάντεχα παράδοξα στο παρόν. Οποιοδήποτε αντικείμενο - έστω και άψυχο, έστω και πολύ μικρό - σταλεί στο παρελθόν, μπορεί να το αλλάξει με απρόβλεπτους τρόπους, δημιουργώντας χρονικά παράδοξα. Σ’ αυτή, βέβαια, την περίπτωση, ο Νόβικοφ ίσως απαντούσε ότι πάλι για να διατηρηθεί η αυτοσυνέπεια της ιστορίας και του σύμπαντος, ένας άγνωστος νόμος της φύσης θα απέτρεπε την αλληλεπίδραση του αντικειμένου με το περιβάλλον του.

Η δεύτερη θεωρία που αναιρεί τα χρονικά παράδοξα είναι η θεωρία των πολλών κόσμων. Σύμφωνα μ' αυτή, όλοι οι πιθανοί κβαντικοί κόσμοι είναι εν δυνάμει υπαρκτοί. Η ροή του χρόνου διακλαδώνεται δημιουργώντας δύο -ή περισσότερα- ξεχωριστά σύμπαντα. Δηλαδή, αν κάποιος ταξιδέψει στο παρελθόν και σκοτώσει τους γονείς του, στην πραγματικότητα έχει σκοτώσει δυο ανθρώπους σ' ένα εναλλακτικό σύμπαν, στο οποίο δε θα γεννηθεί. Όταν επιστρέψει στο δικό του σύμπαν οι γονείς του θα συνεχίζουν να ζουν κανονικά.

Ουσιαστικά και οι δυο θεωρίες μπορούν να αναιρέσουν τα παράδοξα, η καθεμιά όμως αναφέρεται σε διαφορετικό χρόνο. Η θεωρία του Νόβικοφ χρησιμοποιείται για ένα ταξίδι στην ίδια “χρονική ροή”, όπου π.χ. μπορούμε να συναντήσουμε τον εαυτό μας σε μικρή ηλικία, αλλά δεν μπορούμε για κάποιο λόγο να αλληλεπιδράσουμε μαζί του (ή με οτιδήποτε άλλο) – ουσιαστικά λειτουργούμε σαν παρατηρητές. Η θεωρία του πολυσύμπαντος δίνει εντελώς διαφορετική διάσταση στα χρονοταξίδια, θεωρώντας ότι ένα ταξίδι στο χρόνο είναι ταυτόχρονα και ταξίδι σε κάποιο παράλληλο σύμπαν, οπότε και αποκλείονται τα παράδοξα, εφόσον επισκεπτόμαστε και αλληλεπιδρούμε με έναν διαφορετικό κόσμο απ’ αυτόν που προερχόμαστε. Αυτό, βέβαια, είναι κάπως απογοητευτικό για τους μελετητές της ιστορίας ή όσους έχουν δολοφονικές επιθυμίες για τους προγόνους τους, μιας και ποτέ δε θα μπορέσουν να ταξιδέψουν στη χρονική ροή απ’ την οποία προέρχονται.

ΠΗΓΗ