Ο Γκουρτζίεφ, γεννήθηκε το 1877 στο Καρς του Πόντου, από γονείς που ήταν και οι δύο Έλληνες (Ιωάννης Γεωργιάδης και Ευδοκία Ελευθεριάδου). Η ζωή του υπήρξε επεισοδιακή. Για είκοσι ολόκληρα χρόνια περιπλανήθηκε στην Μέση Ανατολή και την Ασία, φτάνοντας σε μέρη απρόσιτα για τους Δυτικούς. Εκεί γνώρισε πολλούς πνευματικούς δασκάλους από διάφορες θρησκείες. Όταν επέστρεψε, πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, γύρω του συγκεντρώθηκαν μαθητές στην Μόσχα και την Πετρούπολη. Με τη Ρωσική Επανάσταση έφυγε και συνέχισε την εργασία του ταξιδεύοντας στην Τιφλίδα, την Κωνσταντινούπολη, το Βερολίνο και το Λονδίνο. Το 1922 εγκαταστάθηκε στον Πύργο του Πριερέ, κοντά στο Παρίσι, όπου διακριτικά τον πλησίασε ένας μεγάλος αριθμός μαθητών από όλα τα μέρη του κόσμου. Πέθανε το 1949 στο Παρίσι.
Από τη στιγμή που εμφανίστηκε στην Μόσχα το 1912 έως τις τελευταίες μέρες του το 1949, ο Γεώργιος Γεωργιάδης που έμεινε γνωστός ως Γκουρτζίεφ μοιάζει να κινήθηκε κάτω από την επίμονη παρότρυνση που ένιωθε να εδραιώσει στη συνείδηση των μαθητών του ένα ευρύτατο και πρακτικό σύστημα γνώσης. Το έργο του είναι εκπληκτικό. Ο σκηνοθέτης Πήτερ Μπρουκ, που γύρισε την ταινία Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους, καταγράφοντας τις νεανικές του περιπέτειες, τον χαρακτηρίζει ως τον «αξιότερο και αυθεντικότερο άνθρωπο του σύγχρονου κόσμου».
Ο Γκουρτζίεφ είναι φιλόσοφος με την παλιά έννοια του όρου, με τον τρόπο που ήταν φιλόσοφοι ο Πλάτωνας και ο Πυθαγόρας. Έδωσε ζωή σε πλήθος από μεγάλες ιδέες, δημιουργώντας ένα φιλοσοφικό σύστημα που καλύπτει την ανάγκη των σύγχρονων ανθρώπων για ουσιαστικό γεφύρωμα ανάμεσα στην ανατολική και τη δυτική προσέγγιση της πραγματικότητας, ανάμεσα στη σύγχρονη επιστήμη και την αρχαία παράδοση. Η σκέψη του, κυρίως, απευθύνεται στη δυνατότητα που υπάρχει να «εργαστεί κανείς στον εαυτό του» με στόχο την ανάπτυξη της συνείδησης μέσα του, δηλαδή του τρόπου που καταλαβαίνει τον εαυτό του και τον κόσμο.
Αυτά που λέει δεν είναι εύπεπτα. Το πρώτο σοκ είναι η διαβεβαίωσή του ότι οι άνθρωποι «κοιμούνται όρθιοι», ότι τα όσα λένε δεν έχουν σχέση με τα όσα κάνουν, ότι η ιστορία είναι μια ροή τυχαίων και ασυνάρτητων γεγονότων, αποτέλεσμα της ασυνείδητης και μηχανικής συμπεριφοράς των ανθρώπων. Αυτό που λέγεται «πρόοδος», πίστευε, είναι η αυτόματη προέλαση της τεχνολογίας όπου η μια νέα εφεύρεση φέρνει την άλλη. Έτσι, ο Γκουρτζίεφ ποτέ δεν είδε την αλλαγή σαν μαζική, κοινωνική δυνατότητα. Ο δρόμος γι’ αυτόν είναι «ιδιωτικός» και αφορά την αναγκαία προσπάθεια που πρέπει να καταβάλλει ο άνθρωπος ατομικά για να αναπτύξει τη συνείδηση μέσα του, στον εαυτό του. Η «εργασία στον εαυτό», όπως αποκαλούσε την προσπάθεια αυτή, αφορά τη συνειδητοποίηση του τρόπου που ο κάθε άνθρωπος, χωρίς να το καταλαβαίνει, συμμετέχει ο ίδιος στη μηχανική ροή της κοινωνίας. Η αλλαγή έρχεται μέσα από την ίδια τη συνειδητοποίηση της αλήθειας.
Για τον Γκουρτζίεφ οι πολλές λέξεις ήταν περιττές, ακόμα και ύποπτες. «Εγώ διδάσκω» έλεγε πειραχτικά «πως όταν βρέχει, οι δρόμοι είναι βρεγμένοι». Η πρακτική που προτείνει έχει σαν κέντρο το συνεχές βάπτισμα στην εμπειρία, με στόχο την κατανόηση της αλήθειας για τον εαυτό. Κι αυτό στην πράξη αποδεικνύεται ότι δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται.
Παρ’ όλα αυτά, ο Γκουρτζίεφ έδωσε μια πλήρη, αυστηρά επιστημονική εικόνα του τρόπου που δουλεύει ο ανθρώπινος εγκέφαλος και ο νους, η οποία έχει χαρακτηριστεί από τον Maurice Nicoll, μαθητή του Γιουνγκ, ως η «πιο ολοκληρωμένη εικόνα της ψυχολογίας του ανθρώπου που έχει παρουσιαστεί». Οι ιδέες αυτές συγκλόνισαν το Γάλλο φιλόσοφο Phillip Mairet σε τέτοιο βαθμό, που, χωρίς να είναι μαθητής του, δήλωσε ότι «κανένα σύστημα φιλοσοφίας απ’ όσα έχουν δημοσιευτεί στο σύγχρονο κόσμο δεν συγκρίνεται σε δύναμη και ολοκληρωμένη άρθρωση με τη σκέψη του Γκουρτζίεφ». Ίσως, εν τέλει, να ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος έχει κάποιο νόημα να γίνουν βαθμιαία κατανοητά και ευρύτερα αποδεκτά τα νέα στοιχεία που φέρνουν οι ιδέες του και, έτσι, να συνεισφέρουν στην ανάδυση ενός νέου τρόπου σκέψης, πράγμα που τόση μεγάλη ανάγκη μοιάζει να έχει ο κόσμος μας. Η δυσκολία γι’ αυτό έγκειται στο ότι η διδασκαλία του χάνει το νόημά της εάν δεν συνοδεύεται από την πρακτική της εξάσκησής της. Λίγοι είναι εκείνοι που μπορούν, τελικά, να δουν πέρα από τις συλλογικές φαντασιώσεις της κοινωνίας που, αργά ή γρήγορα, διαβρώνουν εκ νέου κάθε νέα γενιά.
Στην πράξη, ο τρόπος που ο Γκουρτζίεφ μετέδωσε τις ιδέες του πέρασε από πολλές φάσεις. Την πρώτη περίοδο στη Ρωσία πριν την Οκτωβριανή Επανάσταση, χρησιμοποίησε γλώσσα τόσο σαφή, που δεν άφηνε καμία αμφιβολία για το περιεχόμενο της σκέψης του. Εκείνη την εποχή ο Ουσπένσκι, ένας από τους κυριότερους μαθητές του, κατέγραψε τις ιδέες του Γκουρτζίεφ στο βιβλίο του Αναζητώντας τον Κόσμο του Θαυμαστού.
Αργότερα, στην Γαλλία και την Αμερική, χρησιμοποίησε μία γλώσσα περισσότερο αλληγορική και μία μεθοδολογία εξαιρετικά πιο πολύπλοκη. Ταυτόχρονα, εκείνη την περίοδο αναδείχτηκε το χάρισμα που είχε να διδάσκει ακόμα και χωρίς λόγια: Δίδασκε με διαγράμματα και με σύμβολα. Δίδασκε μέσα από τους ιερούς χορούς που έδειχνε στους μαθητές του, κάνοντας έτσι την «επιστήμη των κινήσεων» του σώματος μία από τις βάσεις της διδασκαλίας του. Δίδασκε με τον τρόπο που έστηνε επικερδείς επιχειρήσεις, με τον τρόπο που μαγείρευε και έστρωνε το τραπέζι του για δεκάδες κάθε φορά φίλους και γνωστούς.
Ο συναισθηματικός του κόσμος έλαμψε κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, όταν με τα καθημερινά, χωρίς φανφάρες, μυστικά συσσίτιά του έσωσε από την πείνα πάνω από τριάντα φτωχούς υπερήλικες της γειτονιάς του. Μετά την απελευθέρωση και μέχρι το θάνατό του πέντε χρόνια αργότερα, μαθητές, πολλοί από αυτούς επώνυμοι, συνέρευσαν εκεί από όλο τον κόσμο, στηρίζοντας αυτόν και τη διδασκαλία του.
Στο επικό του έργο «Όλα και τα Πάντα», ο Γκουρτζίεφ δίνει υπέροχους μύθους για τη δημιουργία και τη συντήρηση του κόσμου, συχνά γεμάτους χιούμορ που θυμίζουν ιστορίες του Αριστοφάνη. Είναι δύσκολο να μαντέψει κανείς πόσο ο ίδιος «πίστευε» σ’ αυτούς τους μύθους. Αρκεί, όμως, να παρατηρήσουμε ότι, στο συμβολικό τους επίπεδο, πρόβαλε τις βαθύτερες γνώσεις του που αφήνουν κάποιον έκπληκτο, όταν αντιλαμβάνεται πόσο είναι σύμφωνες με τρέχουσες επιστημονικές απόψεις και σύγχρονες θεωρίες οι οποίες ήταν άγνωστες στην εποχή του. Από την άποψη αυτή, ο Γκουρτζίεφ και ο τρόπος με τον οποίο άντλησε τις γνώσεις του αυτές παραμένουν ένα αίνιγμα.
Σύμφωνα με τον Γκουρτζίεφ αυτό που είναι «Ιερό» βρίσκεται εδώ, μέσα στον κόσμο μας, στο ίδιο το υλικό μας σύμπαν. Το έργο του προχωρά σε μεγάλο βάθος, συνδέοντας τους νόμους του σύμπαντος με παρατηρήσεις για την ανατομία του ανθρώπινου σώματος και με την ψυχολογία. Οι διατυπωμένες ιδέες του είναι ένα φιλοσοφικό μοντέλο απόλυτα συμβατό με τη σημερινή επιστήμη ενώ, ταυτόχρονα, πηγαίνει πολύ πιο πέρα από αυτήν σε ορισμένα σημεία. Συνιστά μία ολοκληρωμένη θεώρηση του κόσμου που όχι μόνο δεν αποκλείει αλλά, αντίθετα, προβάλει έντονα την ανάγκη να υπάρχει η διάσταση της «μεταφυσικής» πρακτικής στην καθημερινή μας ζωή.
Ίσως, εν τέλει, η μεγάλη του προσφορά να έγκειται στο ότι έδειξε πως η μεταφυσική και η επιστημονική θεώρηση του κόσμου όχι μόνο δεν πρέπει να ανταγωνίζονται η μία την άλλη, αλλά είναι και οι δύο αναγκαίες για να δοθεί ουσιαστική απάντηση στο ερώτημα «ποιος είμαι;» και «τι έχω να κάνω;»
Η εξέλιξη του ανθρώπου είναι η εξέλιξη της συνειδητότητάς του. Και η συνειδητότητα δεν μπορεί να εξελιχθεί μη συνειδητά. Η εξέλιξη του ανθρώπου είναι η εξέλιξη της θέλησής του, και η θέληση δεν μπορεί να εξελιχθεί άθελα. Η εξέλιξη του ανθρώπου είναι η εξέλιξη της δύναμής του να πράττει και το πράττειν δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα πραγμάτων που συμβαίνουν.
Γεώργιος Γεωργιάδης.
(της ΠΟΠΗΣ ΑΣΤΕΡΗ απο το περιοδικό ΣΦΑΙΡΑ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου