Στην αρχαιότητα οι Σπαρτιάτες εφημίζοντο για το γεγονός ότι ήσαν φειδωλοί στον λόγο (ολιγομίλητοι) και χρησιμοποιούσαν όσο δυνατόν λιγότερες λέξεις προκειμένου να αποδώσουν το νόημα της σκέψης τους. Αντιθέτως στην Αθήναη ικανότητα να πείθεις την Συνέλευση του δήμου, ή τους ενόρκους σε μία δίκη, εκφωνώντας έναν «πλούσιο» λόγο αποτελούσε προσόν και δείγμα «δύναμης» – «επιρροής». Ο Περικλής και ο Αλκιβιάδης αποτελούν δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα πολιτικών, που απέκτησαν πολιτική δύναμη χάριν σε αυτό το «προσόν».
Σε αντίθεση οι Σπαρτιάτες, εκτιμούσαν την απλότητα στον λόγο όπως εκτιμούσαν την απλότητα στην ενδυμασία και την αρχιτεκτονική. Είναι χαρακτηριστικά τα παραδείγματα Λακωνικού λόγου που διαπνέονται από σαφήνεια και πειθώ – ενώ είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η αναφορά του Ξενοφώντα στο προσόν της Σπαρτιατικής νεολαίας………..«να μην ομιλούν παρά μόνον όταν τους απευθύνουν τον λόγο». Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της Σπαρτιατικής αποστροφής στην «φλυαρία» είναι η ιστορία των πρέσβεων της Σάμου όταν αιτήθηκαν την βοήθεια της Σπάρτης στον πόλεμο εναντίον του Πολυκράτη. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Σάμιοι εκφώνησαν έναν πολύ μακρύ λόγο στο τέλος του οποίοι οι Σπαρτιάτες παραπονέθηκαν ότι είχαν ξεχάσει τα λεχθέντα στην αρχή του λόγου. Όταν δε οι Σάμιοι έφεραν έναν σάκο λέγοντας ότι χρειάζεται να γεμίσει με αλεύρι …..τότε οι Σπαρτιάτες απάντησαν ότι η λέξη σάκος ήταν πλεονασμός (εφόσον υπήρχε ο σάκος και αναφερόντουσαν σε αυτόν) και κατόπιν συμφώνησαν να δώσουν την αιτούμενη βοήθεια. (Ηρόδοτος 3:46).
Διάσημο παράδειγμα λακωνικότητας αποτελεί η απάντηση του Λεωνίδα στην απαίτηση του Ξέρξη…….όπως οι Σπαρτιάτες στις Θερμοπύλες παραδώσουν τα όπλα τους. Με βάση τις ομιλίες των Αθηναίων στρατηγών που καταγράφονται στο Θουκυδίδη, είναι εύκολο να φαντασθεί κανείς τι θα είχε απαντήσει ένας Αθηναίος στρατηγός. Αναμφίβολα θα είχε εκφωνήσει έναν μακρύ και πλούσιο λόγο για τη δημοκρατία, την ελευθερία και την τιμή, καθώς και πόσο όμορφο είναι να πεθαίνει κάποιος για την πατρίδα του. Ο Λεωνίδας όμως απαντά με δύο λέξεις «Μολών λαβέ».
Επειδή ο Σπαρτιατικός λόγος χαρακτηρίζεται από την χρήση ελάχιστων λέξεων, καθιερώθηκε ο όρος «Λακωνικός» όταν αναφερόμαστε στην μινιμαλιστική ομιλία. Ωστόσο, ενώ η Σπαρτιατική κουλτούρα της μείωσης του λόγου στα ουσιώδη και της ομιλίας μόνο όταν είναι απαραίτητο, περιγράφονται με θαυμασμό από τους αρχαίους μελετητές, οι λόγοι για την καθιέρωση της «λακωνικότητας» είναι ελάχιστα γνωστοί.
Ο W. Lindsay Wheeler στο άρθρο του «Δωρική Κρήτη και Σπάρτη, ο οίκος της Ελληνικής Φιλοσοφίας» (Σπάρτη: Εφημερίδα της Αρχαίας Σπάρτης και Ελληνική Ιστορία, τόμος 3, # 2) δίνει μια πιθανή απάντηση. Τονίζει ότι η σιωπή ήταν ένα ουσιώδες συστατικό τού Σπαρτιατικού εκπαιδευτικού συστήματος, διότι δίδασκε τους νέους να εκφράζουν τις σκέψεις τους συμπιεσμένες, με σαφήνεια και ουσία». Δίδασκε τους Σπαρτιάτες η ομιλία τους να είναι «σύντομη, περιεκτική και στοχευμένη στο νόημα» όπως οι βολές με το δόρυ τους. Εμβαθύνει στις αρχές της φιλοσοφίας βάσει των οποίων είχε δομηθεί η Σπαρτιατική κοινωνία και πολιτισμός. Ισχυρίζεται ότι μια κοινωνία η οποία βασίζεται στην παρατηρητική φιλοσοφία, πρέπει να περιφρονεί την φλυαρία και είναι λογικό να συμπεράνουμε ότι στην Σπάρτη ομιλούσαν μόνο όταν είχαν κάτι να πουν. Γενικώς στην Σπάρτη εκτιμούσαν τους φιλοσόφους και όχι τους σοφιστές.
Μία ακόμη ειδοποιός διαφορά μεταξύ Σπάρτης & Αθήνας είναι ότι στην μεν Αθήνα οι άνδρες κέρδιζαν σεβασμό, επιρροή και δύναμη από την ικανότητά τους να επηρεάζουν την Αθηναϊκή Συνέλευση (εκκλησία του δήμου) με τα λόγια, ενώ οι Σπαρτιάτες είχαν περισσότερες πιθανότητες να κερδίσουν σεβασμό αποδεικνύοντας τις ικανότητες τους στην μάχη.
Όπως τονίζει ο Helmuth Karl Bernhard Graf von Moltke (διάσημος στρατηγός και υπεύθυνος για τις στρατιωτικές νίκες της Πρωσίας επί της Αυστρίας και της Γαλλίας κατά τον 19ο αιώνα) είναι πολύ πιο δύσκολο να διατυπώσει κάποιος τις σκέψεις του συνοπτικά, παρά να τις εκφράσει μακρηγορώντας (φλυαρώντας). Πράγματι, είναι πολύ εύκολο να μιλά κάποιος ασυνάρτητα επί ώρες χωρίς στην ουσία να λέει το παραμικρό. Η Σπαρτιατική μορφή μινιμαλιστικής έκφρασης απαιτούσε εξίσου έλεγχο της γλώσσας, όπως η αθηναϊκή ρητορική παράδοση των μεγάλων πολιτικών ομιλιών και θεατρικών μονολόγων…….αλλά ταυτόχρονα πολύ περισσότερη πειθαρχία.
Όσο για τη σιωπή, είναι σίγουρο ότι μπορεί και αυτή να μεταδώσει έννοιες και ορισμένες φορές με περισσότερη έμφαση απ’ ότι ο λόγος. Η σιωπή μπορεί να εκφράζει απειλή, συμπάθεια, αποδοκιμασία, αδιαφορία, δυσφορία, αποδοχή και όταν συνδυάζεται με πράξεις, μπορεί να είναι ακόμη πιο εύγλωττη. Αυτό ακριβώς το είδος έκφρασης εκτιμούσαν στην αρχαία Σπάρτη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου