«Γλυκοχαράματα σηκώθηκα, κι άρχισα να περπατώ γρήγορα, γιαλό γιαλό, κατά το χωριό, κι η καρδιά μου πετούσε. Σπάνια δοκίμασα τόση χαρά στη ζωή μου. Δεν ήταν χαρά, ήταν ένα αψηλό, παράλογο, αδικαιολόγητο κέφι. Όχι μονάχα αδικαιολόγητο, παρά κι ενάντια σε όλες τις δικαιολογίες. Είχα χάσει όλα μου τα λεφτά-εργάτες, εναέριος, βαγόνια, φτιάσαμε λιμανάκι για τη μεταφορά. Και τώρα δεν είχαμε τι να μεταφέρουμε, όλα χαμένα.
Κι ίσια ίσια τώρα ένιωθα απροσδόκητη λύτρωση. Σα ν’ ανακάλυψα μέσα στο σκληρό, αγέλαστο κρανίο της Ανάγκης, σε μια μικρή γωνιά, τη λευτεριά να παίζει, και παίζω μαζί της.
Όταν μας έρχονται ανάποδα όλα, τι χαρά να δοκιμάζουμε την ψυχή μας αν έχει αντοχή κι αξία! Θαρρείς κι ένας οχτρός αόρατος, παντοδύναμος- άλλοι τον λένε Θεό κι άλλοι διάολο- χιμάει να μας ρίξει, μα εμείς στέκουμε όρθιοι. Κι έτσι κάθε φορά που εσωτερικά είμαστε νικητές, όταν εξωτερικά είμαστε νικημένοι κατά κράτος, ο αληθινός άντρας νιώθει άφραστη περηφάνια και χαρά. Η εξωτερική συμφορά μετουσιώνεται σε ανώτατη, δυσκολώτατη ευδαιμονία.»
Αυτό είναι ένα απόσπασμα από τον «Αλέξη Ζορμπά» του Νίκου Καζαντζάκη.
Έχοντας ζήσει και μαθητεύσει έναν ολόκληρο χρόνο σχεδόν δίπλα στον αλήτη φιλόσοφο Ζορμπά, ο αφηγητής- ήρωας του βιβλίου καταφέρνει να αναγνωρίσει την σπίθα της ελευθερίας που κουβαλάει –πάντα- μαζί της η αποτυχία. Την ελευθερία της αλλαγής.
Δεν είμαστε όμως όλοι Ζορμπάδες ούτε έχουμε καν την ευκαιρία στη ζωή μας να γνωρίσουμε ανθρώπους σαν τον Ζορμπά. Αντίθετα μάλιστα. Η άποψη που επικρατεί και που θέλοντας και μη ο καθένας από μας έχει αφομοιώσει, είναι ότι στη ζωή είναι σημαντική η επιτυχία, η νίκη, η συνεχής και αδιάκοπη εξέλιξη προς τα εμπρός, ει δυνατόν χωρίς πτώσεις, παύσεις ή πισωγυρίσματα. Η έννοια της επιτυχίας είναι σχεδόν ταυτισμένη με την έννοια της ευτυχίας ενώ αντίθετα η αποτυχία θυμίζει δυστυχία, μιζέρια, κατάντια. Σε μεγάλο βαθμό είναι έτσι. Η αποτυχία μας θυμίζει τα λάθη, την αδυναμία, την ανεπάρκεια μας και γι’ αυτό, όταν μας συμβαίνει μας γεμίζει δυσάρεστα συναισθήματα.
Μπροστά στην αποτυχία έχουμε καταρχήν να παλέψουμε με τον πόνο, την απογοήτευση, το θυμό, τη ματαίωση, την απόγνωση, την ντροπή, το φόβο. Η αυτοεκτίμηση μας δέχεται ένα γερό πλήγμα. Είτε πρόκειται για μια αποτυχία καθαρά συναισθηματική -όπως η διάλυση μιας σχέσης- είτε επαγγελματική, αυτό που συμβαίνει είναι ότι κάτι που επιθυμήσαμε, αγαπήσαμε ίσως και προσπαθήσαμε γι’ αυτό, το βλέπουμε μπροστά μας να ναυαγεί. Αυτό μας πληγώνει πολύ και βαθιά, κλονίζει την πίστη στις ικανότητες και τις επιλογές μας, σε ολόκληρο τον εαυτό μας.
Σε μια τέτοια στιγμή από πού θα μπορούσαμε λοιπόν να αντλήσουμε τη δύναμη για να μεταμορφώσουμε την κλονισμένη μας πίστη σε λαχτάρα για κάτι καινούργιο και την «καταστροφή» σε μάθημα ζωής που θα μας κάνει να θέλουμε να προχωρήσουμε παρακάτω;
Όσο κι αν ακούγεται παράξενο, έχουμε ανάγκη, πρώτα πρώτα, να «πενθήσουμε» την εικόνα που είχαμε για τον εαυτό μας πριν συμβεί το «κακό» που μας συνέβη.
Η αποτυχία δεν είναι παρά άλλος ένας τρόπος να λύνουμε προβλήματα, με την τεχνική trial and error (δοκιμή και λάθος). Δεν οδηγούν όλα τα λάθη σε αποτυχία, μερικά όμως το κάνουν. Όταν συμβαίνει αυτό, μπαίνουμε σε μία κατάσταση επείγουσας ανάγκης και κάτω από την πίεση αυτής της κατάστασης αναγκαζόμαστε να γίνουμε πιο δημιουργικοί, να επιστρατεύσουμε τις δυνατότητες μας, να ανανεώσουμε τον τρόπο με τον δρούμε συνήθως επειδή αποδεικνύεται ανεπαρκής.
Και παρόλο που μιλάμε για αποτυχία, θα ήταν καλύτερα αν μπορούσαμε να αποδεσμευτούμε από τον πολύ αρνητικό κι επώδυνο αυτό όρο. Όχι για να αποφύγουμε την ευθύνη ή για να μην δούμε τα πράγματα όπως πραγματικά είναι, κάθε άλλο. Προτού σπεύσουμε να ονομάσουμε αποτυχία κάτι που δεν μας πήγε καλά και να κατηγορήσουμε τον εαυτό μας γι’ αυτό, μπορούμε να αναρωτηθούμε πώς συνέβησαν όλα. Αυτό που έχει σημασία είναι να δώσουμε ένα νόημα σε ό,τι συνέβη για να προχωρήσουμε από τις ενοχές και τις αυτοκατηγορίες στην ανάληψη ευθύνης. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην αυτοκριτική που εκμηδενίζει και ισοπεδώνει «πάντα κάνω λάθος», «ποτέ δεν τα καταφέρνω καλά», «είμαι άχρηστος τελικά», «δε με θέλει», «όλες οι ατυχίες πέφτουν πάνω μου» και σ’ αυτήν που προσπαθεί να καταλάβει τι δεν πήγε καλά και πώς θα μπορούσαμε να είχαμε αποφύγει αυτό που έγινε. Με ερωτήσεις προς τον εαυτό μας όπως:
-Μήπως οι στόχοι μου ήταν πολύ ψηλοί, πολύ ρομαντικοί, πολύ άπιαστοι για μένα;
-Μήπως τα μέσα που χρησιμοποίησα δεν ήταν κατάλληλα για τη συγκεκριμένη κατάσταση;
-Τι θα έκανα διαφορετικά έχοντας την εμπειρία αυτή;
μπορούμε να επαναπροσανατολιστούμε σε σχέση με αυτά που θέλουμε και να προσδιορίσουμε πιο ρεαλιστικά τις δυνατότητες μας.
Όλα αυτά ακούγονται βέβαια πολύ διδακτικά αλλά όχι και τόσο απλά και αυτονόητα. Για κάποιους είναι, για άλλους λιγότερο. Η αλήθεια είναι ότι για πολλούς από εμάς η αποτυχία, ακόμη και μικρή, δίνει ένα μεγάλο πλήγμα στον ναρκισσισμό μας. Σ’ αυτό έγκειται άλλωστε και το πόσο καταστροφική μπορεί να είναι. Για μερικούς ανθρώπους, κάποιες εξετάσεις που δεν πέρασαν, μία δουλειά που δεν τους πέτυχε, μια σχέση που έληξε άδοξα ισοδυναμεί με καταστροφή και ακρωτηριασμό του εγώ τους γιατί πλήττεται η εικόνα τελειότητας, υπερεπάρκειας, υπερδύναμης που έχουν για τον εαυτό τους.
Κι όμως ειδικά όταν τα συναισθήματα μας είναι τέτοια μετά από μια «αποτυχία», τότε είναι που η εμπειρία αυτή μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα ωφέλιμη για μας. Κανείς δεν μπορεί να αποφύγει τις «κακοτοπιές» και τις «πτώσεις» στη ζωή, κανείς δεν είναι τέλειος, αλάνθαστος, αγαπητός και επιθυμητός σε όλους, άτρωτος. Όταν μας συμβούν λοιπόν αυτά για πρώτη φορά ερχόμαστε για πρώτη φορά σε επαφή με τα όρια του εαυτού μας αλλά και με δυνατότητες που δεν υποψιαζόμαστε ποτέ ότι είχαμε.
Όσο οδυνηρό κι αν είναι, είναι η αρχή για να σκεφτούμε ότι μπορούμε να είμαστε και κάτι άλλο απ’ αυτό που πιστεύαμε ως τότε. Ακόμη και αν πιστεύαμε ότι βρισκόμαστε στο «σωστό» για μας δρόμο, μπορεί να ανακαλύψουμε μετά από μια «ήττα» ότι υπάρχουν μέσα μας εφόδια για κάτι τελείως διαφορετικό. «Μπορώ να είμαι και κάποιος άλλος»: σ’ αυτή την διαπίστωση κρύβεται η δύναμη για να ξεκινήσει κάτι καινούργιο.
Η αποτυχία δεν έρχεται πάντα κάνοντας θόρυβο και γκρεμίζοντας τα πάντα στο πέρασμα της. Πολλές φορές είναι σιωπηλή και προσπαθεί να περάσει απαρατήρητη. Το πρώτο βήμα για να μην πάνε χαμένες οι ευκαιρίες που κρύβει μια αποτυχία είναι να αναγνωρίσουμε και να παραδεχτούμε ότι αποτύχαμε, ότι δηλαδή δεν έχει πια νόημα να προσπαθούμε για να καταφέρουμε κάτι. Όποιος γραπώνεται με νύχια και με δόντια σε μια «τελειωμένη» σχέση, όποιος δεν θέλει να δει ότι τα επαγγελματικά του σχέδια δεν ευοδώνονται, όποιος προσπαθεί με το αλκοόλ, το φαγητό, την πολλή δουλειά να κάνει ότι δεν βλέπει, στερεί από τον εαυτό του την ευκαιρία να επωφεληθεί από τα λάθη, τις ατυχίες, τα στραβοπατήματα του.
Λουιζα Βογιατζη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου