Σε έναν κόσμο που οι γνωστικοί σκότωσαν μέσα σε 50 χρόνια
100.000.000 ανθρώπους, πού βρίσκεται η γραμμή που
(Δημοσιεύθηκε το καλοκαίρι του 1979 στο πειραματικό τεύχος
νούμερο 0 του ελληνικού αντεργκράουντ περιοδικού «Speak Out»).
Μαζί με τον Marshal Mc Luhan και τον Timothy Leary, ο Ronald Laing ανήκει στην κατηγορία των πανεπιστημιακών δασκάλων που εγκατέλειψαν την έδρα τους, ουσιαστικά ή τυπικά, για να γίνουν προφήτες νέων πραγμάτων. Ο ψυχίατρος Laing ξεκίνησε ως αυστηρός μελετητής και σχολιαστής της σχιζοφρένειας για να φθάσει στην εξής απλή και συγκλονιστική διατύπωση: σε έναν κόσμο όπου οι υγιείς άνθρωποι σκότωσαν τα τελευταία μόνο 50 χρόνια εκατό περίπου εκατομμύρια υγιείς συνανθρώπους τους, η αβέβαιη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην διανοητική υγεία και την ψυχοπάθεια δεν σημαίνει πλέον απολύτως τίποτε.
Η διαπίστωση αυτή είναι σχεδόν συνθηματική και αρκεί για να εξηγήσει, κατά ένα μεγάλο ποσοστό, την απήχηση που έχει, ιδίως στους νέους, το μήνυμα του ψυχίατρου Laing.
11 περιπτώσεις, 11 νεαρές κοπέλλες. Όλες τους έχουν κάνει ένα διάστημα, άλλες περισσότερο, άλλες λιγώτερο, σε ψυχιατρική κλινική, με την ετικέττα της σχιζοφρένειας. Ο γιατρός αναρωτιέται: τι είναι η σχιζοφρένεια ; Είναι άραγε τίποτε άλλο εκτός από μία «υπόθεση» ; Είναι πράγματι ένα «δεδομένο» ; Και οργανώνει μίαν έρευνα, απευθύνεται στις 11 κοπέλλες και στις οικογένειές τους, στον πατέρα της κάθε μιας, στην μητέρα, στους μακρυνούς και στους κοντινούς συγγενείς και θέτει ερωτήσεις σε όλους μαζί και στον καθένα ξεχωριστά, καταγράφοντας μεθοδικά τις απαντήσεις και τις συζητήσεις τους.
Το «Η διανοητική ισορροπία, η τρέλλα και η οικογένεια» του Ronald D. Laing με την συνεργασία του A. Esterson, είναι η έκθεση των «ανακρίσεων» αυτών, μαζί με τα σχόλια και τις παρατηρήσεις των γιατρών. Τα αποτελέσματα είναι συναρπαστικά. Οι κοπέλλες αυτές παρουσιάστηκαν όλες στον νοσοκομείο σε μία κατάσταση υπερδιεγέρσεως, επικίνδυνη για τις ίδιες και για τους άλλους, πάσχουσες από πλήρη σύγχυση, συναισθηματική απάθεια και κατατονία. Στις συζητήσεις τους όμως με τους γονείς τους, δίνουν απλώς την εντύπωση νεαρών κοριτσιών που μάχονται για την ανεξαρτησία τους, την αυτονομία τους και την σεξουαλική ελευθερία τους που οι άλλοι τους αρνούνται πεισματικά με όλα τα μέσα και τελικά με το κλείσιμο στο φρενοκομείο.
Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, το «ιστορικό της ασθένειας» είναι το ίδιο. Το κοριτσάκι ήταν χαριτωμένο, υπάκουο, σοβαρό, σεβαστικό, στοργικό, ίσαμε τα δώδεκά του χρόνια, οπότε ξαφνικά «αρρώστησε»: άρχισε να βάφεται, να φοράει έξαλλα ρούχα, να μην μιλάει πια για το τι σκέφτεται και τι κάνει, να κλείνεται στην κάμαρά της... Ίσως μερικοί να χαμογελάσουν. Στις οικογένειες όμως αυτές, η πάλη, η αντίσταση του περιβάλλοντος ενάντια στην «αρρωστημένη» αυτή «αλλαγή», θα φτάσει στα άκρα, δεν θα υπάρξει ούτε λεπτό ανάπαυλα και όλα τα μέσα θα αγιάζουν όλους τους σκοπούς ! Το παιδί θα ακούσει να του φωνάζουν κάθε λογής προσβολές, ιδίως στα σεξουαλικά θέματα, θα συναντήσει ανθρώπους κουφούς για όλες τις μαρτυρίες του, θα του παρακολουθήσουν όλες τις συνομιλίες του, θα εμποδίσουν την αλληλογραφία του. Είναι μία πάλη, ένας ψυχολογικός πόλεμος στο όνομα της οικογενειακής αγάπης.
Αν το κορίτσι συνεχίσει την μάχη του για την επιβίωση και δικαίωσή του, τα χαρακτηριστικά σημάδια του «κακού» θα τονισθούν περισσότερο: από σιωπηλή που ήταν έως τώρα γίνεται άλαλη, από ντροπαλή καταντάει αντικοινωνική, αρνείται να αγκαλιάσει τους γονείς της, να δουλέψει, να βγει, να διασκεδάσει, και μία ημέρα ξεσπάει η κρίση και η μία παίρνει το μαχαίρι ή η άλλη πέφτει ξερή και χάνει κάθε επαφή με τον έξω κόσμο. Φωνάζουν τον γιατρό, την κλείνουν στο νοσοκομείο, πάει λίγο καλύτερα, ξαναγυρνάει στους δικούς της και άντε πάλι από την αρχή.
Ο Laing δεν γυρεύει να βγάλει αμέσως συμπεράσματα. Παραθέτει βασικά τους διαλόγους που γεννούν, από μόνοι τους το ερώτημα: τα συμπτώματα που θεωρούνται «οργανικής φύσεως» στην σχιζοφρένεια, δεν είναι άραγε πιο κατανοητά ως σύνδρομο «κοινωνικής πράξεως» ; «Πιστεύετε ότι πρέπει να συμφωνείτε με αυτά που σκέφτονται οι περισσότεροι άνθρωποι γύρω σας;» είναι η ερώτηση που απευθύνει ο Laing σε μία κοπέλλα 28 ετών με 6 διαδοχικές εισαγωγές, που η μητέρα της την κατηγορεί ότι… «ντύνεται παράξενα» και ότι έχει… «καλλιτεχνικά γούστα». Η κοπέλλα απαντά: «ξέρετε κάτι ; όποτε δεν το κάνω καταλήγω ξανά πίσω στην κλινική !».
Σε ένα άλλο βιβλίο του («Ο Εαυτός και οι Άλλοι»), ο Ronald D. Laing αναπτύσσει διεξοδικώτερα τα σχόλιά του για την σχιζοφρένεια: όταν ένας άνθρωπος βρίσκεται σε μία κατάσταση ανυπόφορη, κατά κανόνα οικογενειακή, και αρχίζει να καταλαβαίνει, ε ν μ έ ρ ε ι, σε τι κατάσταση βρίσκεται, τότε υπάρχει κίνδυνος να παρουσιάσει αυτό που ονομάζεται «ψυχωτική αντίδραση». Διαισθανόμενος, ε ν μ έ ρ ε ι, τι συμβαίνει, την στιγμή που όλοι οι άλλοι δεν καταλαβαίνουν απολύτως τίποτε, θα αρχίσει να έχει παραισθήσεις, θα παραπονιέται ότι βάζουν δηλητήριο στο φαγητό του κλπ.
Πράγματι, για τον Laing αρχίζει κανείς να είναι λίγο περισσότερο τρελλός από τους άλλους από την στιγμή που οι άλλοι αρχίζουν να τον δείχνουν με το δάχτυλο ως «ανώμαλο». Στο βιβλίο του «Ο Διχασμένος Εαυτός», ανέπτυξε δια μακρών την θεωρία, αποτέλεσμα της κλινικής εμπειρίας του, ότι «η είσοδος στην ψύχωση είναι μία αυθόρμητη προσπάθεια ιάσεως» που ακριβώς διακόπτεται από τις «δραστικές» θεραπείες που επιβάλλουν οι ψυχίατροι στην συντριπτική τους πλειοψηφία.
Υπό αυτή την έννοια, ο Laing, η ομάδα του και η σχολή του, μιλούν πια για «αντι-ψυχιατρική». Σύμφωνα με τους «αντιψυχίατρους», το σύνολο των συμπτωμάτων που ονομάζονται «τρέλλα» προδίδουν την προσπάθεια που κάνει ένας άνθρωπος για να ανακτήσει την διανοητική του υγεία, την ισορροπία, σε ένα άλλο επίπεδο απ’ αυτό που είναι υποχρεωμένος να βιώνει σε μία δεδομένη κοινωνία και σε ένα ωρισμένο περιβάλλον.
Ο Laing επιμένει ότι το οικογενειακό δεδομένο –εκείνος ο τόπος όπου είναι κανείς σίγουρος ότι δεν θα συναντήσει ποτέ ανθρώπινες μορφές αλλά μόνο προσωπεία !- είναι μία φαντασίωση. Επιμένει δηλαδή ότι βασιλεύει εκεί μία ομαδική ψευδαίσθηση, την οποία είναι υποχρεωμένα να συμμερίζονται όλα τα μέλη, διαφορετικά θα θεωρηθούν «τρελλοί», «ανώμαλοι», «εγωϊστές», «κακοί». Σύμφωνα με αυτήν την ψευδαίσθηση ορίζεται, μεταξύ άλλων, πως κάθε τι που συμβαίνει στο εσωτερικό του οικογενειακού κύκλου είναι καλό και κάθε τι που συμβαίνει έξω από αυτό είναι απεχθές, κακό, μολυσμένο… Όποιος δείξει την διάθεση να κάνει λίγα βήματα παραέξω, πρέπει να εμποδιστεί με κάθε τρόπο, εν ανάγκη και με το… ψυχιατρικό άσυλο.
Το πρόβλημα των ψευδαισθήσεων, καθώς και του βάσιμου ή αβάσιμου των αυτονόητων πραγμάτων, είναι η κύρια ασχολία του «Ο Εαυτός και οι Άλλοι». Ο Laing το δηλώνει κάπου επιγραμματικά: «Η συναίσθηση και η ιδέα πως ο,τιδήποτε υποπίπτει στην αντίληψή μας είναι και πραγματικό, δεν είναι άραγε πολύ πρόσφατο φαινόμενο στην Ιστορία της ανθρωπότητας ;». Το ίδιο πρόβλημα απασχολεί όμως τον Άγγλο ψυχίατρο και σε μία συλλογή έμμετρων απεικονίσεων της ανθρώπινης δουλείας, με τίτλο «Οι Κόμποι»:
«Είμαι καλός – με αγαπάς – άρα είσαι καλός – άρα σε αγαπάω»
«Είμαι κακός – μ’ αγαπάς –άρα είσαι κακός»
ή επίσης
«Αισθάνομαι πως ξέρετε αυτό που πρέπει να ξέρω,
αλλά δεν μπορείτε να μου πείτε τι είναι αυτό
Και έτσι πάει κορδόνι. Σφίγγοντας όλο και περισσότερο τον… κόμπο. Τον κόμπο των παραισθήσεων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου