Η ιστορία του πετρελαίου είναι συνυφασμένη με την ίδια την πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού. Πολυάριθμες ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι το προϊόν που εκτοξευόταν από φυσικές πηγές πετρελαίου χρησιμοποιούταν ήδη στην αρχαία Βαβυλώνα, την Περσία και την Κίνα, με τον Ηρόδοτο και τον Διόδωρο τον Σικελό να ανασυγκροτούν ιστορικά τις πρώιμες αυτές χρήσεις. Ακόμα και ο Μάρκο Πόλο θα περιγράψει τον 13ο αιώνα τα πετρελαϊκά χωράφια του σημερινού Αζερμπαϊτζάν, την ίδια στιγμή που άραβες και πέρσες αλχημιστές κατασκεύαζαν ένα σωρό προϊόντα από πετρέλαιο, ακόμα και για στρατιωτική χρήση.
Ωστόσο, η ιστορία της πετρελαϊκής βιομηχανίας με τη μορφή που την ξέρουμε σήμερα ξεκινά τον 19ο αιώνα και παρά τις πρώιμες προσπάθειες των Ρώσων και άλλων Ευρωπαίων, είναι εν πολλοίς μια αμερικανική ιστορία.
Ο 19ος αιώνας ήταν άλλωστε μια περίοδος καταιγιστικών αλλαγών και ραγδαίας εκβιομηχάνισης, με τις βιομηχανίες του σιδήρου και του χάλυβα να αναδιαμορφώνουν δραστικά το επιχειρηματικό τοπίο και τον σιδηρόδρομο να φέρνει κοντύτερα τον κόσμο. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, η «ανακάλυψη» του πετρελαίου μπορούσε πλέον να παρέχει μια νέα πηγή καυσίμου και σύντομα θα γινόταν η κυρίαρχη πηγή ενέργειας στην οικουμένη.
Το 1902, για παράδειγμα, περισσότερες από 1.500 πετρελαϊκές εταιρείες λειτουργούσαν στην Αμερική, κάνοντας το πολύτιμο ορυκτό αναπόσπαστο μέρος του σύγχρονου κόσμου...
Πρώιμη ιστορία
Ήδη από τα χρόνια των πρώτων εξερευνητών της αμερικανικής ηπείρου συναντάμε αναφορές για αποθέματα πετρελαίου. Οι τολμηροί ποντοπόροι κατέγραφαν πετρελαιοκηλίδες στα ανοιχτά των ακτών της Καλιφόρνια κατά τον 16ο αιώνα, τα οποία μάλιστα δεν παρέλειπαν να σημειώνουν πάνω στους χάρτες που έφτιαχναν για την ανεξερεύνητη ήπειρο. Οι πρώτοι άποικοι χρησιμοποιούσαν εξάλλου το πετρέλαιο ως φωτιστικό μέσο, με τις χρήσεις του να γενικεύονται προοδευτικά τόσο σε θεραπευτικούς σκοπούς όσο και ως λιπαντικό για εξαρτήματα και εργαλεία.
Το λάδι από σχιστόλιθο (έλαιο πέτρας) ήταν εξάλλου ήδη γνωστό ως κηροζίνη πριν από την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης. Ταξιδεύοντας στην Αυστρία, ο νεοϋρκέζος έμπορος John Austin παρατήρησε ένα αποτελεσματικό και φτηνό φωτιστικό λάδι, το οποίο χρησιμοποίησε στη λάμπα κηροζίνης του. Την ίδια εποχή, ο δαιμόνιος επιχειρηματίας Samuel Downer πατεντάρισε την «κηροζίνη» (προϊόν διύλισης από μαζούτ) ως εμπορικό σήμα το 1859 και διατήρησε τα αποκλειστικά δικαιώματα χρήσης της.
Ταυτόχρονα σχεδόν, το λάδι φάλαινας χτύπησε την αμερικανική αγορά, με την τιμή του ωστόσο να είναι απλησίαστη στους πολλούς, εξαιτίας φυσικά της σπανιότητάς του. Όσο βέβαια η παραγωγή πετρελαίου αυξανόταν και η επεξεργασία του γινόταν ολοένα και πιο ραφινάτη, οι τιμές κατέρρεαν, χαρακτηριστικό που έμελλε να γίνει κοινός τόπος για το πετρέλαιο σε όλη του τη σύγχρονη ιστορία...
Πρώτη πετρελαϊκή εταιρία
Η πρώτη πετρελαϊκή των ΗΠΑ, η οποία ιδρύθηκε για να εκμεταλλευτεί το πετρέλαιο που επέπλεε στα νερά της Πενσιλβάνια, ήταν η Pennsylvania Rock Oil Company του Κονέκτικατ (αργότερα μετονομάστηκε σε Seneca Oil Company). Ο νεοϋρκέζος δικηγόρος George H. Bissell και ο επιχειρηματίας James Townsend συνέλαβαν την ιδέα όταν ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ Dr. Benjamin Silliman, αναλύοντας ένα μπουκάλι από το πετρέλαιο αυτό, αποκρίθηκε επιστημονικά ότι θα μπορούσε πράγματι να μετατραπεί σε ένα πρώτης τάξεως φωτιστικό μέσο.
Ο Bissell αγόρασε κατόπιν μια έκταση κοντά στην πόλη Titusville της Πενσιλβάνια και προσέλαβε τον Edwin L. Drake να εντοπίσει το μέρος απ' όπου χυνόταν το πετρέλαιο στο νερό. Στις 27 Αυγούστου 1859, πέτυχαν διάνα, βρίσκοντας απόθεμα πετρελαίου σε βάθος 21 μέτρων. Ήταν η πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία που το πετρέλαιο εξορύχτηκε από την πηγή του, με τη βοήθεια γεωτρύπανου που δούλευε χάρη στον ατμό!
Η Titusville και οι άλλες γειτονικές πόλεις σύντομα άνθισαν οικονομικά, με τα συγκλονιστικά νέα για την πρώτη εξόρυξη πετρελαίου να φτάνει στα αυτιά του John Rockefeller. Ο δαιμόνιος επιχειρηματίας θα γινόταν εντός ολίγου ηγετική φυσιογνωμία της αμερικανικής πετρελαιοβιομηχανίας: την ίδια χρονιά αγοράζει έκταση στο Κλίβελαντ και κατασκευάζει ένα μικρό διυλιστήριο. Μέχρι το 1866 λειτουργούσε ήδη εξαγωγικό γραφείο στη Νέα Υόρκη.
Η επόμενη χρονιά ωστόσο θα σταθεί ορόσημο για την πετρελαϊκή περιπέτεια: ο ίδιος, ο αδελφός του William, ο S.V. Harkness και ο Henry Flagler ιδρύουν την εταιρία-σταθμό Standard Oil Company!
Επιχειρηματικός πετρελαϊκός πυρετός
Με την ανακάλυψη της πετρελαιοπηγής του Drake στην Πενσιλβάνια και την ευρύτατη κυκλοφορία της είδησης, σύντομα θα ξεπετάγονταν τριγύρω κι άλλες πετρελαιοπηγές, με νέες φίρμες να διεκδικούν μερίδιο στην αυξανόμενη αγορά των πετρελαιοειδών.
Η εταιρία του Rockefeller δεν θα άφηνε το πράγμα στην τύχη του: εξαγοράζει μαζικά τις μικρότερες και συγχωνεύεται με τους μεγάλους ανταγωνιστές, έτσι ώστε μέχρι το 1870 η Standard Oil να έχει μετατραπεί στο κυρίαρχο διυλιστήριο όλης της Πενσιλβάνια.
Πετρελαϊκοί αγωγοί
Οι πετρελαϊκοί αγωγοί είναι ο δεύτερος σταθμός στην εμπορική εκμετάλλευση του ορυκτού, με τη Standard Oil να λαμβάνει την απαραίτητη μέριμνα ήδη από πολύ νωρίς. Ο Samuel Van Syckel είχε κατασκευάσει έναν αγωγό 4 μιλίων από το διυλιστήριό του της Πενσιλβάνια μέχρι τον κοντινότερο σιδηροδρομικό σταθμό, με τον Rockefeller να αναγνωρίζει ότι η μεταφορά του πετρελαίου ήταν εξίσου καθοριστική με την εξόρυξή του.
Όχι πολύ αργότερα, η Standard θα κατείχε πλέον την πλειονότητα των πετρελαϊκών αγωγών της περιοχής, οι οποίοι αποτελούσαν οικονομικό και αποτελεσματικό τρόπο μεταφοράς του πετρελαίου: το Κλίβελαντ μετατράπηκε σύντομα στο αδιαφιλονίκητο κέντρο των βιομηχανίας διύλισης κι αυτό εξαιτίας του εκτεταμένου δικτύου των πετρελαιαγωγών του!
Η επιστήμη του πετρελαίου
Όταν οι τιμές του πετρελαίου άρχισαν να πέφτουν, εξαιτίας της μεγάλης πλέον προσφοράς του, ο πανικός που επικράτησε οδήγησε τη Standard Oil να συνάψει στρατηγικές συμμαχίες. Ο νέος όμιλος θα γινόταν μέσα σε μόλις 11 χρόνια μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις παγκοσμίως! Οι συμφωνίες που σύναψε με χημικές εταιρίες έμελλε ωστόσο να δώσουν μια άλλη τροπή στη διύλιση του πετρελαίου.
Το κυρίαρχο όνομα εδώ είναι ο χημικός Hermann Frasch II, ο οποίος κατάφερε να αφαιρέσει το θείο από το πετρέλαιο που ανακαλύφθηκε στο Οχάιο, κάνοντάς το ακόμα αποδοτικότερο. Αυτή ήταν η καθοριστική στιγμή για την απασχόληση επιστημόνων στην πετρελαϊκή βιομηχανία. Όχι μόνο η Standard αλλά και οι ανταγωνιστές άρχισαν να έχουν στις τάξεις τους επιστημονικά εργαστήρια, με στόχο όχι μόνο τη βελτίωση των διαδικασιών και του τελικού προϊόντος, αλλά και την καθαρή έρευνα.
Ένα από τα πρώτα μετρήσιμα αποτελέσματα της επιστημονικής περιόδου της πετρελαιοβιομηχανίας ήταν το γεγονός ότι η κηροζίνη θα αντικαθιστούσε όλες τις εναλλακτικές φωτιστικές επιλογές: ήταν πλέον πιο αξιόπιστη, αποδοτική και φτηνότερη από κάθε άλλο καύσιμο. Οι τεράστιες ανάγκες του κόσμου για φτηνή κηροζίνη θα έδινε μια νέα ώθηση στην πετρελαϊκή βιομηχανία.
Πετρελαϊκές περιπέτειες
Ως το 1866, οι αμερικανικές εξαγωγές πετρελαίου στην Ευρώπη (παρά την ύπαρξη και ταυτόχρονων ευρωπαϊκών διυλιστηρίων σε Ρουμανία, Πολωνία και Ρωσική Αυτοκρατορία) παρείχαν στις ΗΠΑ ένα εμπορικό ισοζύγιο ικανό να πληρώνει τους τόκους των αμερικανικών ομολόγων που κατείχαν χώρες του εξωτερικού!
Με το ξέσπασμα ωστόσο του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου, η απρόσκοπτη παροχή κηροζίνης και άλλων πετρελαϊκών προϊόντων στις χώρες της Ευρώπης αλλά και τις δυτικές πολιτείες των ΗΠΑ διακόπτεται. Η εκμετάλλευση ωστόσο του πετρελαίου της Δυτικής Ακτής, και κυρίως της Καλιφόρνια, δεν θα γινόταν πράξη πριν από το 1900. Η Standard Oil εξαγοράζει την Pacific Coast Oil Company και το 1906 ενσωματώνει όλες τις πετρελαϊκές δραστηριότητες της αμερικανικής Δύσης στην Pacific Oil, που θα μετονομαστεί σε Chevron.
Η διόγκωση της Standard Oil Company δεν θα έμενε βέβαια χωρίς απάντηση: το τραστ των πετρελαιοπαραγωγών της Πενσιλβάνια αναδιπλώθηκε ιδρύοντας την Pure Oil Company το 1895. Και το 1901 συνέβη το μοναδικό γεγονός που θα έδινε οριστικό τέλος στο μονοπώλιο της Standard: τα γεωτρύπανα στο Beaumont του Τέξας -στο βουνό Spindletop- έφεραν στο φως το μεγαλύτερο κοίτασμα πετρελαίου που έβλεπαν ποτέ οι ΗΠΑ!
Έναν μόλις χρόνο μετά την ανακάλυψη του τεξανικού πετρελαίου, περισσότερες από 1.500 νέες πετρελαϊκές είχαν ιδρυθεί για να το εκμεταλλευτούν, με τις εμπορικές δραστηριότητες και τον πόλεμο συμφερόντων να αφήνουν ωστόσο βιώσιμες μόνο καμιά ντουζίνα, μιλάμε όμως πλέον για πετρελαϊκούς κολοσσούς: Gulf Oil Corporation, Magnolia Petroleum Company, Texas Company, The Sun Oil Company κ.ά. Η παραγωγή πετρελαίου στις ΗΠΑ το 1909 άγγιζε τα επίπεδα της συνολικής παραγωγής όλου του υπόλοιπου κόσμου!
Ο κινητήρας εσωτερικής καύσης και η εκτόξευση της πετρελαϊκής ζήτησης
Μπαίνοντας στον 20ό αιώνα, οι ανάγκες για πετρέλαιο σύντομα θα εκτοξεύονταν στα ύψη: τα βενζινοκίνητα αυτοκίνητα αρχικά -όπως το περίφημο Model T του Χένρι Φορντ- και κατόπιν τα αεροπλάνα έκαναν τη ζήτηση σε βενζίνη επείγουσα ανάγκη: η πετρελαϊκή βιομηχανία είχε πλέον μια τεράστια νέα αγορά να καλύψει, με τους κινητήρες εσωτερικής καύσης να δημιουργούν τέτοια ζήτηση που τα υπάρχοντα διυλιστήρια δεν μπορούσαν να καλύψουν!
Το πετρέλαιο έπρεπε λοιπόν να αναζητηθεί και αλλού, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι την ίδια εποχή γίνονται οι πρώτες αναφορές για ενδεχόμενη εξάντληση των αμερικανικών πετρελαϊκών αποθεμάτων. Αμερικανοί υπουργοί αρχίζουν τις πιέσεις στις πετρελαϊκές να αναζητήσουν αποθέματα στο εξωτερικό, με τις φίρμες να επενδύουν σε Μέση Ανατολή, Νοτιοανατολική Ασία και Νότια Αμερική. Μέχρι το 1910, σημαντικά αποθέματα πετρελαίου είχαν ανακαλυφθεί σε Καναδά, Σουμάτρα, Περσία, Περού, Βενεζουέλα και Μεξικό, με τις χώρες να γνωρίζουν σχετική άνθηση.
Το μεμονωμένο γεγονός που θα τόνωνε καθοριστικά τη βιομηχανία του πετρελαίου δεν ήταν άλλο από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, με το πετρέλαιο να γίνεται πλέον το καύσιμο της νέας εποχής και να μετατρέπει την πετρελαϊκή βιομηχανία σε παγκόσμιο κολοσσό...
Το πετρέλαιο και τα αποθέματά του
Οι πρώιμες τεχνικές εξόρυξης και η «μανία» του πετρελαίου θα είχαν ωστόσο και ένα τραγικό υποπροϊόν: την εξάντληση πολλών κοιτασμάτων. Έχει υπολογιστεί ότι η απελευθέρωση του φυσικού αερίου που συναντάται συνήθως στα αποθέματα πετρελαίου και οι αναποτελεσματικές τεχνικές εξόρυξης έχουν κατασπαταλήσει περισσότερο από το 75% των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου των ΗΠΑ!
Όπως υποδεικνύουν οι σύγχρονες περιβαλλοντικές έρευνες, ο κόσμος πρέπει σύντομα να αναζητήσει εναλλακτικές πηγές ενέργειας, εισάγοντας ταυτοχρόνως δραστικές αλλαγές στον τρόπο που ζει και καταναλώνει...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου